Door Jeroen Ooijevaar
Maandag 18 februari 2013 stond in een extra commissievergadering de 'business case Schiedam in beweging' op het programma. Voor zo'n ingrijpend project bleek één avond niet voldoende: slechts technische vragen konden worden behandeld. Op 5 maart staat het vervolg van de commissievergadering op de agenda. De fractie van GroenLinks heeft op basis van de stukken een standpunt ingenomen. Het verder uitwerken van de 'business-case' zoals die nu voorligt is geoorloofd, mits er aan drie voorwaarden wordt voldaan. Ten eerste moet er een helder programma van eisen worden opgesteld waarin verkeers- en stedenbouwkundige voorwaarden, beleidsmatige implicaties, kwalitatieve en duurzame bouw, behoud en versterking van groen (dus niet knabbelen aan de groene long) en inspraak van belanghebbenden geborgd worden. Ten tweede moet er een exploitatieplan van de te realiseren sportaccommodaties komen, zodat Schiedam niet na oplevering voor verassingen komt te staan. Ten derde moet parallel aan deze business case de zogenaamde 'nuloptie' worden uitgewerkt. Wat zijn de mogelijkheden en gevolgen wanneer vooralsnog niet wordt besloten tot aanleg of gebruik van de 'vleugels' bij het tunneldak op korte termijn?

Wat voorafging

GroenLinks is nooit voorstander geweest van de aanleg van de A4 Delft-Schiedam, dat moge duidelijk zijn. Met het aannemen van de crisis- en herstelwet was de kogel echter door de kerk: de A4 komt er. GroenLinks huldigt het standpunt dat nu de aanleg van de weg onomkeerbaar is, we moeten inzetten op zoveel mogelijk damage control. Enerzijds door ervoor te zorgen dat de de A4 voor zo min mogelijk overlast zorgt door in te zetten op reductie van lucht- en geluidsvervuiling. Anderzijds kan het faciliteren van sportvoorzieningen op het tunneldak, dubbel grondgebruik, Schiedam ruimte geven op andere locaties in de stad. Deze twee pijlers van damage control zijn opgenomen in het coalitieakkoord dat mede door GroenLinks is opgesteld.

De tweede pijler, dubbel grondgebruik, staat nu op de agenda. Dubbel grondgebruik is een mooie gedachte, maar moet vanzelfsprekend niet leiden tot megalomane plannen en financiële debacles, daar heeft Schiedam al meer dan genoeg ervaring mee. Vandaar dat het project is opgedeeld in fases, waarbij er voor elke fase een 'sluitende business case' moet worden overhandigd waarin randvoorwaarden en financiële consequenties onomwonden uiteengezet worden. Het document dat op 18 februari op de agenda stond is de business case van fase 1.  

Stippen

Deze business case is echter verre van sluitend. Sterker nog: het is geen business case. In een business case worden zakelijke afwegingen om aan een project te beginnen beschreven. Dit document is feitelijk slechts een ontvouwing van een geheel nieuwe insteek van een plan waarvan impliciet wordt toegegeven dat er geen sluitende business case mogelijk is. Kortom: er wordt een geheel nieuwe weg ingeslagen omdat de oude weg, waar de fractie altijd zeer kritisch over is geweest, blijkbaar een doodlopende is.

Tijdens de raadsvergadering van 28 juni 2012 heeft de fractie van GroenLinks het college groen licht gegeven om fase 1 verder uit te werken. De plannen waren tot dan toe erg vaag: “stippen op de horizon”. De fractie heeft in die raadsvergadering te kennen gegeven de uitwerking met interesse af te wachten, maar het college te doen te geven om in deze tijd tot een sluitende business case te komen. Iets wat dan ook niet gelukt is, ondanks de opdracht die het college toentertijd van de raad meekreeg:

 

“over deze fase 1 met de tot nu toe betrokken marktpartijen in januari 2013 te komen tot een contract over organisatie en samenwerking, financiën, fasering, risicoverdeling en exit-afspraken, en dit ter vaststelling voor te leggen aan de raad”

 

Het is nu februari 2013, en alles wat er voor ons ligt is een nieuwe “stip op de horizon”, waarvan wederom toestemming wordt gevraagd dit nader uit te werken. Het college is er niet in geslaagd om bovenstaande opdracht waar te maken. Hoewel het het college zou hebben gesierd ruiterlijk toe te geven niet aan de opdracht te kunnen voldoen, is de fractie van GroenLinks blij dat er niet krampachtig wordt doorgezet op een doodlopende weg. De vraag is dus: wat vindt de fractie van deze nieuwe stip op de horizon? 

Schiedam als regiegemeente

Schiedam wil zich graag transformeren tot regiegemeente: een gemeente die projecten niet zelf uitvoert, maar fungeert als regisseur van diverse projecten die door de markt worden uitgevoerd. Dat principe wordt nu losgelaten op fase 1. In plaats van dat de gemeente grond bouwrijp maakt, de sportvoorzieningen naar het tunneldak verhuist, infrastructuur aanlegt en de bouwgrond in de markt zet, is dit nu geheel aan marktpartijen. In de praktijk is het niet zo simpel, maar onder de streep komt het erop neer dat de gemeente de grond van een deel van sportpark Harga en sportpark Kethel 'om niet' ter beschikking stelt aan marktpartijen, en dat die er op hun beurt voor zorgen dat de sportfaciliteiten elders beschikbaar komen en ontsloten worden en de verhuizingen plaatsvinden. De marktpartijen exploiteren de vrijgekomen grond, maar natuurlijk wel binnen de kaders die hiervoor door de gemeente zijn aangegeven. Winst uit deze exploitaties komt dus volledig ten goede aan de marktpartijen, maar ook verlies wordt niet aan burgers in rekening gebracht.

Economische ontwikkelingen

Het kan niemand ontgaan zijn: de Nederlandse economie zit in een ernstige dip, de woningmarkt zit op slot en gemeenten boeken massaal grote verliezen op grondexploitaties. Daarnaast legt de provincie Zuid-Holland de ontwikkeling van nieuwe locaties voor woningbouw en retail aan banden. Dit zijn belangrijke redenen dat de fractie grote vraagtekens zette bij het welslagen van een gemeentelijke grondexploitatie. Dat is terecht gebleken: blijkbaar vraagt fase 1 om een andere insteek. Waarom zouden marktpartijen nu wel kans zien hier een succes van te maken? Hieraan liggen diverse redenen ten grondslag. Ten eerste is bouwen de 'core business' van deze partijen: ze hebben meer kennis van zaken. Ten tweede zijn marktpartijen minder dan gemeenten gebonden aan strenge regels aangaande het nemen van financiële risico's en financiële reserves. Ten derde kunnen er aanbestedingsvoordelen geboekt worden: bij het aanleggen van het tunneldak kan de inrichting van het sportpark direct meegenomen worden. En ten vierde heeft ook de bouwwereld het moeilijk. Door met een groot project als dit weliswaar niet veel te verdienen, kan een bedrijf wel zijn personeel aan het werk houden. Wat dat betreft biedt de economische crisis de gemeente Schiedam ook voordelen.

De raad is aan zet

Tot nu toe is aan de raad keer op keer toestemming gevraagd om scenario's nader uit te mogen werken. Ook nu is er geen sprake van de beloofde 'sluitende business case'. De concrete zakelijke afwegingen, een gedegen financiële onderbouwing en een sluitende risicoparagraaf ontbreken. Het idee van deze vorm van regievoerdersschap is echter dat de zakelijke afwegingen en de financiële onderbouwingen aan de marktpartijen zijn en ook het risico hier ligt. In die zin is het document wel sluitend en is de volgende stap dat er contracten opgesteld kunnen worden. De fractie ziet de uitwerking met interesse tegemoet, maar wil wel vastgelegd hebben dat onderhandelingen met partijen gepaard gaan met een helder programma van eisen op het gebied van onder meer kwaliteit van de sportvoorzieningen, lucht- en geluidsvervuiling, duurzame invulling van tunneldak, openbaar vervoer, behoud van groen, sociale woningbouw, energiezuinige woningen, verkeersafwikkeling, inspraak van omwonenden en het standpunt van de provincie op het gebied van detailhandel en woningbouw. Alleen met heldere en duidelijk afgebakende kaders kan de fractie van GroenLinks een goede afweging maken of het akkoord kan gaan met ontwikkelingen door marktpartijen.

Daarnaast dient het college zich te realiseren dat er met een mandaat tot uitwerken nog niets besloten is. Dit ondanks diverse gemeentelijke uitingen waarin wordt gesuggereerd dat de gemeenteraad al heeft besloten tot de aanleg van het sportpark. De gemeenteraad heeft nadrukkelijk nog niet besloten tot de uitvoering van fase 1. Elke uiting van communicatie die beweert dat dit wel het geval is, schoffeert in zekere zin de status van het hoogste orgaan van de stad!  

Wat GroenLinks wil

De fractie van GroenLinks is een voorstander van het idee van regiegemeentes. Een compacte organisatie die taken laat uitvoeren door partijen die daar goed in zijn, maar er vanuit zijn regisseursstoel wel zorg voor draagt dat de door het gemeentebestuur opgestelde kaders worden nageleefd.

De fractie ziet de uitwerking van fase 1 met deze ingeslagen weg dan ook met meer vertrouwen tegemoet dan de eerdere weg, en is zeer benieuwd wat de onderhandelingen zullen opleveren. Er zijn aan de instemming van de fractie van GroenLinks tot onderhandelen echter wel drie belangrijke voorwaarden verbonden:

  1. Er moet een duidelijk programma van eisen komen waarin alle relevante kaders worden vastgesteld. Die kaders zijn her en der al terug te vinden in reeds geldende wetten, stadsvisies, woonvisies en bestemmingsplannen, maar die dienen wat de fractie van GroenLinks betreft ten behoeve van dit omvangrijke project verzameld te worden om indien nodig door de gemeenteraad te kunnen worden geamendeerd.
  2. Als de sportvelden op het tunneldak zijn opgeleverd, dienen deze te worden geëxploiteerd. Het zou niet voor het eerst zijn dat de kosten voor exploitatie na oplevering tegenvallen. De fractie van GroenLinks wil dan ook een heldere verantwoording van het benodigde aantal sportvelden. Ook wil de fractie een onderbouwing van de kosten die gemoeid zijn met exploitatie. In het geval van het tunneldak wil GroenLinks een helder beeld van het eigenaarschap: is de grond op het tunneldak nu formeel van de gemeente of Rijkswaterstaat en wie neemt het onderhoud voor zijn rekening?
  3. Dit plan geldt als een alternatief voor een eerder plan. Het is niet uit te sluiten dat ook dit plan op niets uitloopt: er zijn vele afhankelijkheden op macro- (economische ontwikkelingen, huizenmarkt), meso- (provinciale visie op bouwlocaties) en microniveau (de raad is aan zet). Het zou dan ook goed zijn om parallel aan deze insteek alternatieven uit te werken. We zouden ook graag een 'business case' zien van de gevolgen als er helemaal niets gaat gebeuren. Parallel aan dit traject dient de gemeente met Rijkswaterstaat te onderhandelen over de mogelijkheden de 'vleugels' alsnog af te blazen of deze zonder financiële consequenties vooralsnog niet te gebruiken voor sportvoorzieningen. De gemeenteraad kan dan de scenario's tegen elkaar afwegen.

Hoewel er reden is tot kritiek op de gang van zaken omdat hier wederom niet de beloofde 'sluitende business case' voorligt, is de fractie van GroenLinks vooralsnog positiever over dit voorliggende plan dan over alle voorgaande plannen bij elkaar. Wat de fractie betreft mag het college de insteek van regiegemeente dan ook verder uitwerken, onder de hierboven gestelde voorwaarden. De fractie van GroenLinks zal het programma van eisen, het exploitatieplan en de 'nuloptie' meenemen in haar uiteindelijke afwegingen. Schiedam in Beweging is een mooie leus, maar het is aan de raad om er zorg voor te dragen dat deze beweging ook daadwerkelijk een opwaartse beweging is.