Sinds 1 januari 2015 hebben gemeenten de mogelijkheid gekregen om mensen met een uitkering te verplichten een tegenprestatie te leveren.  Donderdag 15 oktober was er een bijeenkomst in de Arminiuskerk in Rotterdam waar de film ‘De Tegenprestatie’ van Docmakers in première ging. Aansluitend volgde een debat tussen staatssecretaris Klijnsma, Rotterdams wethouder werkgelegenheid en economie Struijvenberg en journalist Rutger Bregman (o.a. De Correspondent). Samen met een aantal DWARS’ers en GroenLinks Schiedam gingen wij naar Arminius om te horen hoe het er in onze buurgemeente aan toe gaat.

Inkijkje bij intakegesprek

De film begon met een aantal intakegesprekken tussen burgers en de ambtenaren van de afdeling werk en inkomen van de gemeente Rotterdam: het geijkte beeld met aan de ene kant van de tafel de cliënt en aan de andere een computer en de ambtenaar die de cliënt moet begeleiden.Tijdens de gesprekken komen er humoristische en serieuze opmerkingen voorbij:

“Ik heb recht op een uitkering.”

“Nou meneer, daar ga ik niet over.”

“In Nederland heeft iedereen recht op een uitkering.”

“Ik weet niet of u recht heeft op een uitkering.”

“Al ben je zwerver zelfs dan heb je nog recht op een zwerversuitkering.”

In eerste instantie lach je erom; de typisch Rotterdamse toon die het gesprek kenmerkt. Maar zo lachwekkend is het uiteindelijk niet. Want wanneer heb je in Rotterdam recht op een uitkering? Juist, als je er wat voor terugdoet en in Rotterdam kan dat op twee manieren.

Trajecten als voorbereiding op de arbeidsmarkt?

Mensen met een korte afstand tot de arbeidsmarkt krijgen te maken met het traject ‘werken loont’. Om kort te gaan: naast sollicitatietrainingen en voortgangsgesprekken loopt men een grote kans ook acht uur per week papier op straat te moeten prikken. De vraag is of het papierprikken helpt bij het zoeken naar werk, maar daarover straks meer. Voor mensen die een grotere afstand tot de arbeidsmarkt hebben of al langer dan vijf jaar in de bijstand zitten geldt een andere regeling. Zij moeten iets terug doen voor de maatschappij via vrijwilligerswerk, maar de invulling daarvan mogen ze zelf geven of kan gevonden worden via een vrijwilligersvacaturebank. Lukt dat niet, dan wordt er gericht gezocht met iemand van de afdeling werk en inkomen. 

Dit zijn de regels in Rotterdam, maar er is geen landelijk voorschrift hoe de tegenprestatie geregeld moet worden. Zo kan Amsterdam andere regels hanteren dan bijvoorbeeld Eindhoven. In ons eigen Schiedam, toch de buurstad van Rotterdam gaat het er weer heel anders aan toe. In Schiedam wordt er volgens mij meer rekening gehouden met de persoonlijke mogelijkheden van mensen en worden werk- en vrijwilligerstrajecten daarop afgestemd. Meer maatwerk dus. 

Debat 

Op de filmvertoning volgde een debat dat helaas niet bijzonder voortvarend verliep: het was duidelijk dat een meerderheid van de zaal vond dat de wethouder en staatsecretaris hun tijd en energie beter konden steken in het creëren van meer arbeidsplaatsen.Want de mensen die nu acht uur in de week papier staan te prikken, zouden dat toch ook betaald kunnen doen?

De staatssecretaris sprak men aan op het feit dat zij zelf heeft aangegeven een eenduidig beleid voor te staan, maar iedere gemeente nu vrij is om zelf invulling te geven aan de wet over de tegenprestatie. Inconsequentie alom dus. Rutger Bregman kwam met een onderzoek waaruit hij concludeerde dat de bijstandsgerechtigden die in het traject ‘werken loont’ zitten, juist een grotere afstand tot de arbeidsmarkt oplopen. Zij ervaren het verplichte papierprikken als dusdanig vernederend en kleinerend, dat het niet bijdraagt aan het (opnieuw) ontwikkelen van een positief zelfbeeld dat noodzakelijk is voor het succesvol solliciteren naar een baan.  

Ik heb zelf tijdens het debat en de discussie vooral geluisterd. Het was zeker verrassend om te horen hoe Rotterdam met haar bijstandsgerechtigden omgaat. Het maakte mij ook bijzonder nieuwsgierig naar het boek van Rutger Bregman ‘Gratis geld’. De vraag na afloop was wat wij als DWARS en GroenLinks Schiedam hiervan kunnen leren. Volgens mij zou werk dat regulier wordt uitgevoerd – zoals papier prikken - niet door mensen met een uitkering als 'tegenprestatie' uitgevoerd mogen worden. Ik denk dat we de komende tijd binnen Dwars en GroenLinks Schiedam het nut en de noodzaak van de tegenprestatie nog eens goed tegen het licht moeten houden. 

Mocht je de film van Docmakers ook willen zien: hij was maandag 19 oktober om 20.25 uur op NPO2 en is hier terug te zien. Meer weten over wat Rutger Bregman de ‘werklozenindustrie’ noemt: lees zijn artikelen in De Correspondent van 19 februari 2014 en 9 juni 2015.